و ان تصوموا خیر لکم ان کنتم تعلمون

184- سوره مبارکه بقره

آداب میزبانی و مهمانی افطار

انسان واقعی همه روزه و هر لحظه در راه کمال گام بر می دارد و روزه، نزدیک ترین مسیر برای رسیدن به کمال و معنویت و یکی از بزرگترین عبادات اسلامی و تنها عبادتی است که تا انسان ابراز نکند، بر دیگران پوشیده می ماند. به همین خاطر، خداوند رحمان در حدیث قدسی فرموده است: "روزه برای خود من است و من خود اجر آن را می دهم."

با آنکه می توان در همه روزها و ماه ها روزه گرفت و به گفته قرآن کریم پرهیزکار شد، اما در دین مبین اسلام ماه مبارک رمضان، ماه روزه گرفتن است. این ماه، نهمین ماه سال قمری و تنها ماهی است که نام آن در قرآن مجید آمده است. در این ماه علاوه بر قرآن کریم، سایر کتابهای آسمانی از جمله تورات، انجیل و زبور هم نازل شده است. همچنین، شب قدر که ارزش معنوی آن از هزار ماه برتر است در این ماه قرار دارد و این موهبت یعنی ماه رمضان و شب قدر از مواهب خاص الهی برای امت اسلامی است.

سید المرسلین، رسول خاتم(ص) در آخرین جمعه ماه شعبان یکی از سالها در خطبه ای اهمیت این ماه را چنین بر شمردند: "ای مردم، ماه خدا همراه با برکت، آمرزش و رحمت به سوی شما روی آورده است. این ماه نزد خداوند بهترین ماه است. روزهای آن برترین روزها و شب های آن بهترین شب ها است.ماهی است که به مهمانی خدا دعوت شده اید و مورد اکرام خداوند هستید. اعمالتان در آن مقبول و دعاهایتان مستجاب است."

طبعا میزبانی و مهمانی افطار نیز آداب و ترتیباتی دارد، گرچه اکنون قرن ها است که این مهمانی برگزار می شود و در هر جا تابع آدابی است که اغلب به صورت سنت درآمده است. اما این جانب با مرور بر اغلب آداب ایرانی و تعدادی از آداب افطار نزد سایر ملل، ترتیبات عمومی زیر را مرتب کرده است:

الف-آداب میزبانی افطار:

در باب میزبانی روزه داران مطلب بسیار آمده است و از ثواب آن سخن ها گفته اند که نیازی به تکرار نیست. اما مراتب زیر می تواند به جهت منظم تر برگزار کردن مهمانی افطار مساعدت نماید. نکته ای که باید در همه ابتدا مد نظر داشت آن است که مهمانی افطار در قالب 4 مناسبت ترتیب می یابد. رسمی، غیر رسمی، خانوادگی و عمومی. ترتیب دیگر که بیشتر در مهمانی های افطار خانگی دیده می شود، ترکیبی از نماز و افطار مختصر و پس از مدتی شام است یا نماز و بلافاصله افطار و شام با هم برگزار می شود. تفصیل برگزاری و آداب هر یک از این موارد به شرح زیر است:

1.      مهمانی افطار رسمی و آداب آن:این مهمانی معمولا از سوی مقامات کشورها صورت می پذیرد. البته در برخی از کشورها دیده شده است که مقام غیر مسلمان هم میزبان مهمانی افطار بوده است. از جمله زمانی که خانم گاندی نخست وزیر هند بود، میزبان مهمانی افطار برای سفرای کشورهای اسلامی و مسلمانان عضو کابینه خود شد. تنها مسئله مهم در این مهمانی و مهمانی هایی که توسط مقامات غیر مسلم برگزار می شود، آن است که برای مسلمانان روزه دار قطعا باید مشخص شود گوشت و مرغ میز و سفره غذا ذبیحه است. هر چند که برخی از مسلمانان از دو مذهب تشیع و تسنن اصرار دارند که سایر اغذیه از جمله پنیر و سوپ و هر چیزی هم که در تهیه آنها از گوشت و مرغ  و یا ترکیبات آنها استفاده شده است، باید حلال باشد.

آداب این مهمانی دقیقا تابع مهمانی های رسمی است. مدعوین باید حتما ظرف نیم ساعت قبل از اذان وارد محل مهمانی شوند و آداب ورود را بجای آورند. میزبان و همراهان او که حتما باید از مسلمانان بالا رتبه باشند، از مهمانان استقبال می نمایند. 

از آنجا که کشورها و مسلمانان اهل تسنن در اکثریت هستند، در سرزمین های اسلامی عموما سنن اهل تسنن در مهمانی افطار مرسوم است. یعنی روزه داران ابتدا با یکی دو خرما یا لیوانی کوچک از شربت افطار می کنند و سپس به نماز جماعت می ایستند. پس از نماز مغرب، افطار و شام به طور مفصل و غالبا شبیه به مهمانی بوفه رسمی برگزار می شود. طبعا آداب این مهمانی ها هم تابع آداب مهمانی های شام رسمی است. از جمله در برداشتن لباس رسمی یا ملی، ورود فقط و تنها مدعوی که نام او در کارت دعوت ذکر شده است، بدون همراه دیگر- مگر او را هم به نام دعوت کرده باشند، رعایت آداب میز بوفه و آداب غذا خوردن در مناسبت های رسمی و در نهایت تشکر و خدا حافظی از میزبان و ترک محل مهمانی در زمانی معین.

2.      مهمانی افطار غيررسمی و آداب آن

مهمانی های غیر رسمی افطار تا حد زیادی شبیه به افطار رسمی است اما آداب آن کمی راحت تر و سبک تر است. مثلا مهمانان ممکن است با لباس غیر رسمی و یا معمولی در آن شرکت نمایند. سایر شرایط هم در مقایسه با آداب مهمانی رسمی راحت و سبک تر است. اما نماز و شام بوفه آن شبیه به مهمانی رسمی است با این تفاوت که ممکن است این مهمانی در فضای باز صورت گیرد و به جز مقامات رسمی، جمعی از سایر اقشار جامعه از جمله اصحاب خبر و هنر، نویسندگان و سخنوران هم دعوت شوند و دور میزها، طیفی گستره ای از حاضران به صرف شام و گفتگو مشغول باشند. زمان خروج هم ممکن است تابع ترتیبات مهمانی های رسمی نباشد و مهمانان در اوقات متفاوت و برخی دیرتر محل مهمانی را ترک گویند.

3.      مهمانی افطار خانوادگی

مهمانی افطار خانوادگی یکی از مهمانی های مرسوم میان خانواده های مسلمان است که اغلب به صورت دوره ای برگزار می شود. یعنی شبی یک نفر میزبان سایر اهل فامیل و دوستان است و شبی دیگر خود مهمان دیگران. ترتیب مهمانی افطار خانوادگی گرچه نسبت به مهمانی در مناسبت های دیگرساده تر است و فضای دوستانه و صمیمی تری دارد، اما آن هم تابع ترتیباتی است که اهم آنها به قرار زیر است:

3-1 باید تمام افراد خانواده مهمان از بزرگ و کوچک و حتی افراد تحت تکفل را دعوت نمود.

3-2 چون مدعوین ظرف نیم ساعت قبل از افطار به خانه میزبان وارد شوند، میزبان باید آماده استقبال از آنان باشد.

3-3 میزبان باید از عادت افطار مهمانان خود مطلع باشد و افراد را بر اساس ترتیب نماز- افطار و شام تقریبا یک ساعت بعد و یا نماز- افطار و شام توأم دعوت نماید تا بهتر بتواند آداب میزبانی را به جای آورد. حتی اگر با عادت مرسوم او متفاوت باشد.

3-4 میزبان محل نماز مهمانان را تعیین و تعدادی سجاده به میزان کافی فراهم نماید. بهتر است که نماز در اتاق پذیرایی برگزار شود نه در اتاق خواب که حریم خصوصی میزبان است.

3-5غذاهای سرد سفره و میز پذیرایی باید نیم ساعت قبل از افطار روی میز و سفره قرار گیرد. چای باید به نحوی دم شود که هنگام اذان آماده نوشیدن باشد. جهت سرو بهتر چای توصیه می شود که فنجان مهمانان به صورت ثابت در دسترس آنان باشد و چای دم کرده در فلاسک سرو شود تا چای به میزان کافی و به اندازه مناسب داغ باشد.

3-6 برای همه مهمانان از کوچک و بزرگ باید جا و ظروف کافی تدارک شود و به کودکان توجه کافی مبذول شود تا از افطارها خاطره خوشی کسب کنند.

3-7 پس از افطار و نماز، غذاهای گرم بر سر میز و سفره قرار گیرد و یا افطار به شکل ساده برگزار و بعد از ساعتی، شام سرو شود.

3-8افطار خانوادگی الزاما مانند افطارهای رسمی نیست و ساده تر و با غذاهای کمتری برگزار می شود. اما درهر حال، سخاوتمندی میزبان یک اصل است.

3-9 افطار رسمی بر اساس سنن و رسوم محلی برگزار می شود و میزبان ممکن است با غذاهای سنتی و قومی خود پذیرایی می کند. البته باید عادات غذایی محل زندگی و نوع مرسوم غذای مهمانان را در اولویت قرار دهد.

3-10 زمان ترک مهمانی هم آزاد است و معمولا نیم ساعت و حد اکثر یک ساعت بعد از صرف شام، مهمانان محل را ترک می کنند.

4.      مهمانی افطار عمومی

افطار عمومی در کشور ما بیشتر در مساجد، تکایا و یا در خانه افراد خیر که صاحب هیأت و متولی روضه های فصلی هستند، ترتیب می یابد. این مهمانی ها ترکیبی از آداب مهمانی های غیر رسمی و خانوادگی دارد. افطار بسیار ساده و با بسته ای از نان و پنیر و خرما، چای در لیوان شیشه ای و یا یکبار مصرف و ظرفی از غذاهای ساده شبیه به هم و به یک اندازه برگزار می شود. معمولا بعد از نماز، حاضران دور سفره های یک بار مصرف می نشینند و افراد داوطلب بسته های غذای سرد و گرم را میان آنان توزیع می نمایند. در بیشتر شب ها بعد از شام، تلاوت جزیی از قرآن کریم و ادعیه های گوناگون قرائت و در شب های احیا، مراسم افطار ممکن است تا سحر ادامه یابد و با خوردن سحری و برگزاری نماز صبح به پایان برسد. در سایر کشورهای مسلمان، افطار عمومی بیشتر برای افراد مسکین و مستضعف برقرار و پس از آن، نماز تراویح به صورت جماعت برگزار می شود.

ب- آداب مهمانی افطار

مقصود از این آداب، ترتیباتی است که مدعوین مهمانی افطار باید رعایت کنند. این آداب تا حد زیادی شبیه ترتیباتی است که مهمانان در سایر مناسبت ها معمول می دارند. از جمله:

1-     حرکت به موقع. مهمانان عزیمت خود را به گونه ای تنظیم نمایند که حد اقل 10 دقیقه قبل از اذان به محل مهمانی وارد شوند.

2-     به میزانی که دعوت شده اند، در مهمانی شرکت کنند و از همراه بردن افراد دعوت نشده پرهیز نمایند.

3-     لباس مرتب در برداشته باشند.

4-     سنت های خانه میزبان را بدون مقاومت رعایت نمایند. مثلا اگر میزبان تقاضا می کند که کفش خود را در آستانه در به درآورند، زن و مرد با لبخند قبول کنند و انجام دهند.

5-     مهمانی آداب دان باشند.

6-     از همه غذاها بخورند و اگر چیزی را دوست ندارند، از آن بد نگویند.

7-     افراد سیگاری در خانه میزبان و در حضور کودکان سیگار نکشند.

8-     از ورود به اتاق خواب، آشپزخانه و استفاده از دستشویی مخصوص میزبان خودداری کنند.

9-     برای میزبان دعا و از خانم صاحب خانه تشکر کنند.

10-                        با رعایت آداب خروج، به موقع محل مهمانی را ترک گویند.